Nakon desničarskog šoka na izborima: Kuda ide Rumunija?

Kao i više puta do sada u svojoj postkomunističkoj istoriji Rumunija se nalazi između tragedije i groteske. To se očitavalo u izbornom uspjehu jednog ekstremnog desničara i proruskog šarlatana prethodnih sedmica, što pokazuje veliko nepoverenje Rumuna prema političkoj klasi kao i nezadovoljstvo zastojem reformi.  U isto vrijeme i tragično i groteskno je i to što demokratske partije nisu spremne da snose konsekvence takvog ishoda. Poslije parlamentarnih izbora (01.12.) i poništenih predsjedničkih izbora (6.12.) u Bukureštu razgovaraju političari svih demokratskih partija o mogućoj velikoj „proevropskoj koaliciji“. Ali njima su očito važnije pozicije i taktičko nadmudrivanje od temeljnih reformi koje su potrebne Rumuniji.

Predsjednik države Klaus Johanis se ne javlja u teškoj situaciji i objavljuje svakih šest dana kratke poruke na društvenim mrežama.  A zemlja tek mora da preradi događaje u vezi sa prvim krugom predsjedničkih izbora.

Tiktok- Kandidat

Pobjeda ekstremnog desničara Kalina Đorđeskua koji je do izbora bio nepoznat široj javnosti i koji ima ekstremno desne, hrišćansko fundamentalističke, proruske i ezoterične stavove iznenadila je javnost. On osuđuje sve „zapadno“ kao štetno, veliča rumunske fašiste između dva svjetska rata i zagovara istupanje Rumunije iz Evropske unije i NATO-a.

Ustavni sud je najprije donio odluku da je prvi krug predsjedničkih izbora legalan, ali je onda, dva dana uoči drugog kruga koji je bio zakazan za 8.12.2024 donio iznenađujuću odluku da poništi prvi krug glasanja. Osnovu za to su sačinjavale informacije koje su prikupile obavještajne službe. Prema tim informacijama Đorđesku je od jednog rumunskog stručnjaka za informacionu tehnologiju dobio veliku finansijsku i logističku pomoć kako bi sa svojim videima na Tiktoku došao do što više ljudi. Osim toga, jedan „državni akter“, a time se indirektno ukazuje na Rusiju, navodno je pomogao Đorđeskuu da postane vidljiviji na društvenim mrežama.

Tanki dokazi, neprofesionalno ponašanje

Ukupno uzev, dokazi koji su dostupni javnosti poprilično su tanki. Pri čitanju tih dokumenata stiče se utisak da su rumunske tajne službe radile loše i neprofesionalno. Propisana parlamentarna kontrola je izostala. Izvještaje o radu službe podnose mimo zakona – ili prekasno ili ih uopšte ne podnose. Trenutno je protiv Đorđeksua istragu pokrenulo specijalno tužilatvo DIICOT, nadležno za tešku političku korupciju i organizovani kriminal. Sumnja se da je došlo do ilegalnog finansiranja predizborne kampanje. A na inicijativu Rumunije Evropska unija planira pokretanje postupka protiv Tiktoka zbog miješanja u izborni proces.

Ustavni sud zavisan od politike

Rumunska javnost je duboko podijeljena u vezi sa pitanjem poništavanja izbora. Veliki dio rumunske javnosti kao i jedan broj partija smatraju da se radi o nepoštovanju izborne volje građana. Ustavni sud u Rumuniji bije glas slabe i stručno nesposobne institucije zavisne od vlasti.

U oktobru je ekstremna desničarka Dijana Sosoaka isključena iz izbornog procesa, dok su drugi ekstremni desničari i dalje mogli da deluju. Javna je tajna u Bukureštu da su time vladajući socijaldemokrati htjeli da dobiju idealnog protivkandidata za svog premijera Marčela Čolakua. Taj protivkandidat bez izgleda na uspjeh jeste šef ekstremno desničarske partije Alijansa za ujediinjenje Rumunije Đorđe Simion.

Reformske partije nepoželjne u koaliciji?

Vladajuća politička elita grčevito se trudi da stvori utisak da je sve normalno. Na parlamentarnim izborima 1. decembra nominalno proevropske partije su osvojile većinu poslaničkih mandata. To su socijaldemokrati (PSD), nacionalni liberali (PNL), progresivno-liberalna Unija Spas Rumunije (USR) i nacionalno-konzervativna partija rumunskih Mađara (UDMR). Ali tri partije desničarskih ekstremista imaju više od trećine mandata. Među njima je najsnažnija Alijansa za ujedinjenje Rumunije.

Sve demokratske partije kao i 19 poslanika manjina dogovorili su se da formiraju „proevropsku koaliciju“ i isključile su svaku moguću saradnju sa ekstremnom desnicom. Međutim, izgleda da je progresivno-liberalna partija USR, trenutno jedina zainteresovana za reforme. A upravo ona je izgleda nepoželjna u koaliciji. Ta stranka nije pozivana na neke koalicione pregovore, a ignoriše se i njen prijedlog da se reformski koraci predvide u budžetu.

USR je zato odbio da učestvuje na sastanku na kojem su se dijelili položaji. Predsjednica progresivnih liberala je o programu reformi koji je u međuvremenu objavljen rekla da se radi o kopiji ranijih reformskih obećanja koja nikada nisu bila ispunjena. Nagovijestila je da USR neće da uđe u vladu jer ne želi da bude njen smokvin list.

„Rumunski Prigožin"

U međuvremenu je u toku još jedna epizoda iz kategorije „tragično i groteskno“.  Navodno je bio planiran puč u zemlji. Izgleda da ga je planirala grupa okupljena oko bivšeg plaćenika i pripadnika Legije stranaca Horatija Potre. Njega nazivaju i „rumunski Prigožin“. Kao vođa plaćenika bio je dugo u Kongu, i navodno je tamo odgovoran za ratne zločine. Smatra se da Potra podržava Đorđeskua, uoči izbora su se viđali.

Potra je sa još nekoliko sljedbenika uhapšen 8. decembra 2024. Cijela grupa, snabdjevena oružjem i većim iznosom gotovine, krenula je u automobilima prema Bukureštu. Najprije su državne institucije govorile  o „planiranom puču“ U međuvremenu se zvanično govori samo o pokušaju da se insceniraju nemiri. Potra je uhapšen poslije anonimnog telefonskog poziva policiji. Nije jasno zašto tajne službe i državne institucije nisu ranije reagovale iako Porta nije djelovao posebno konspirativno.

U međuvremenu je on ponovo na slobodi. Novinari su ga 17. decembra pitali zašto je naoružan htio da dođe u Bukurešt. Porta je odgovorio da je pustio „profesora fizike da polaže ispit iz klasične mehanike, jer je prethodno pao na ispitu“. To je bila aluzija na predsjednika države Klausa Johanisa, bivšeg srednjoškolskog profesora fizike.

Ovaj tekst je prethodno objavljen na njemačkom jeziku.

Pratite nas i na Facebooku, na X-u, na YouTube, kao i na našem nalogu na Instagramu