Νευροϋπερηχογραφία και ποίηση

Η μετάφραση της ποίησης είναι μπελαλίδικη δουλειά, επίπονη, δεν εκπληρώνει τον σκοπό της αποδίδοντας πρωτίστως λέξεις, αλλά μετακενώνοντας κυρίως στην άλλη γλώσσα τον ρυθμό και την ιδιοσυγκρασία του ποιήματος. Και όταν μ’ αυτή τη δουλειά καταγίνεται ένας γιατρός, το ενδιαφέρον μας διπλασιάζεται. Γιατί σε καιρούς ακραίας εξειδίκευσης οι περιπτώσεις ανθρώπων που επιδίδονται σε διαφορετικές σκληραγωγίες σπανίζουν. Αυτό συνέβη με το «Μικρό ανθολόγιο γερμανικής ποίησης» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις ΛΟΓΟ_ΤΥΠΟ. Φέρει την υπογραφή του Σερραίου νευρολόγου με σπουδές και περγαμηνές στο Μπόχουμ της Γερμανίας Αντώνη Κερασνούδη.

Ένας καλαίσθητα εικονογραφημένος δίγλωσσος τόμος, απάνθισμα από το έργο 26 Γερμανών ποιητών των τριών τελευταίων αιώνων, από τον Γκαίτε μέχρι τον στιχουργό και τραγουδιστή του συγκροτήματος Ράμσταϊν Τιλ Λίντεμαν. Ο Κερασνούδης έχει ειδικευθεί στη νευροϋπερηχογραφία, μια καινοτόμο μέθοδο για τη διάγνωση παθήσεων του περιφερειακού νευρικού συστήματος. Γράφει όμως και στίχους και μεταφράζει. Και όπως αναφέρεται σε κάποιο βιβλίο του χαρακτηριστικά «διδάσκεται καθημερινά από τις ιστορίες ζωής, αλλά και από τη γλώσσα των σωμάτων που νοσούν». Συναρπαστικές προϋποθέσεις για τη δημιουργική ενασχόληση με τη γλώσσα.

Οι βασανιστικές λεπτομέρειες

Ας βάλουμε για λίγο και το δικό μας παλιομοδίτικο νυστέρι στις μεταφράσεις και τα πρωτότυπα γερμανικά ποιήματα αυτού του βιβλίου. Η συνολική εντύπωση είναι θετική, οι λεπτομέρειες δημιουργούν κάθε τόσο απορίες. Ο Γκαίτε για παράδειγμα εξυμνεί στο ποίημα «Ακούραστη αγάπη» την αγχώδη, ασθματική αγάπη του για την ύπανδρο κυρία Σαρλότε φον Στάιν και το λυρικό εγώ αντιμάχεται αδιάκοπα τα στοιχεία της φύσης για να φθάσει το αντικείμενο του πόθου. «Χωρίς σταματημό! Χωρίς σταματημό», γράφει ο ποιητής. «Πάντα ερμητική! Πάντα αμπαρωμένη!» αποδίδει ο μεταφραστής διασαλεύοντας τον κυματισμό του νοήματος. Βεβαίως αποζημιωνόμαστε λίγο παρακάτω με μια ωραιότατη απόδοση του ποιήματος του Φρίντριχ Σίλερ «Ο αποχαιρετισμός του Έκτορα». Και θα ήταν τέλεια αν ο μυθολογικός ποταμός του Άδη Κωκυτός που αναφέρει ο Σίλερ δεν μετατρεπόταν στα ελληνικά στον ανύπαρκτο «Κωκυτή».

Ασφαλέστερος οδηγός θα ήταν το ορθό πρωτότυπο και στο ποίημα του Έριχ Άρεντ «Κυκλαδίτικη νύχτα» από τη συλλογή «Αιγαίο». Σε ένα σημείο ο ποιητής βλέπει ένα στέρνο γυμνό «στο χθες στο πάντα», αλλά επειδή ο μεταφραστής χρησιμοποίησε προφανώς κάποιο κακέκτυπο, από το οποίο είχε εξοβελισθεί ένα αλλά καίριο «r» γράφει: «ανοιχτό το αστήθι στο νεύμα στο πάντα».

Το ωραίο ποίημα του Πέτερ Χέρτλινγκ «Αλλαγή» διαδραματίζεται μπροστά σ’ έναν πίνακα του Ντομένικο Γκιρλαντάιο και ένας στίχος μιλά για τα στριφώματα από λεπτεπίλεπτη βατίστα στις εσθήτες που φορούν οι δέσποινες της Αναγέννησης. Μόνο που στη μετάφραση φρεσκάρονται ηλικιακά και γίνονται «βαφτιστικά στριφώματα». Αλλά και του στραβού το δίκιο. Έχει προηγηθεί μια λαμπρή απόδοση του ποιήματος του Τέοντορ Στορμ, ενός συγγραφέα του 19ου αιώνα, με τίτλο «Χριστούγεννα» που μας έχει εξευμενίσει προκαταβολικά.

Δυνατότητες που δεν εξαντλήθηκαν

Με δυο λόγια: Ο Κερασνούδης συλλαμβάνει τον ρυθμό των ποιημάτων αλλά χωλαίνει κάθε τόσο στη γλωσσική διατύπωση. Παρά το ότι μεταφέρει όσο είναι εφικτό με χάρη τις ομοιοκαταληξίες των πρωτοτύπων. Παρά το ότι δεν είναι δογματικός και αξιοποιεί κάθε τόσο, αλλά ποτέ εκκωφαντικά, λόγια στοιχεία της γλώσσας. Παρά το ότι διαθέτει και ο ίδιος ποιητική φλέβα, όπως αποδεικνύουν πολλοί ανάεροι στίχοι. Που συχνά όμως ακολουθούνται από απρόσμενα πεζολογικές αποδόσεις. Όπως παρατήρησε εύστοχα και η πεπειραμένη μεταφράστρια Έλενα Παλλαντζά: «Αυτές οι μεταφράσεις δεν εξαντλούν τις δυνατότητές τους.» Περιμένουμε λοιπόν αδημονούντες τη δεύτερη, επεξεργασμένη έκδοση του ωραίου αυτού ανθολογίου.