سال ۲۰۱۷؛ تیرگی بی‌سابقه در روابط ترکیه و آلمان
۱۳۹۶ آذر ۳۰, پنجشنبه
تازه دو ماه از آغاز سال میلادی جاری می‌گذشت که دنیز یوجل، روزنامه‌نگار ترک‌تبار آلمانی در استانبول بازداشت شد. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه تا کنون چند بار گزارشگر نشریه "دی‌ولت" را "تروریست و جاسوس" خوانده است.
اتهام‌های اردوغان علیه یوجل در حالی مطرح شده که پس از ده ماه هنوز دادگاهی برای این روزنامه‌نگار تشکیل نشده است. زیگمار گابریل، وزیر خارجه آلمان، چندی پیش ترکیه را متهم به گروگان‌گیری دنیز یوجل کرد.
بحران بعدی اندکی پیش از برگزاری همه‌پرسی قانون اساسی ترکیه (۲۶ آوریل/ ۲۷ فروردین ۹۶) و زمانی رخ داد که دولت‌های ایالتی در آلمان با حضور سیاستمداران ترک در همایش‌های انتخاباتی مخالفت کردند.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
نظرسنجی‌های پیش از برگزاری همه‌پرسی، درصد مخالفان و موافقان با تغییر قانون اساسی ترکیه را خیلی نزدیک به هم برآورد می‌کردند. بر همین اساس برای آینده سیاسی اردوغان و حزب حاکم عدالت و توسعه جذب بیشترین آرای ترک‌تباران ساکن آلمان برای تغییر نظام پارلمانی به ریاستی از اهمیت زیادی برخوردار بود.
مقایسه سیاستمداران آلمان با نازی‌ها
ممنوعیت تبلیغات انتخاباتی دولت‌مردان ترکیه در آلمان که در هلند نیز تکرار شد خشم اردوغان را برانگیخت. او در واکنش به این ممنوعیت‌ها سیاستمداران آلمان را با "نازی"ها مقایسه کرد و دولت هلند را "فاشیستی" خواند.
شماری از سیاستمداران آلمانی و اروپایی هدف از تغییر قانون اساسی ترکیه را افزایش قدرت شخص رئیس جمهور ارزیابی کرده و بر این باورند که این تغییرات راه را برای برقراری یک حکومت دیکتاتوری در این کشور هموار می‌کند.
فرانک‌والتر اشتاین‌مایر، رئیس جمهور و بسیاری دیگر از شخصیت‌های سیاسی آلمان سخنان اردوغان را تحریک‌آمیز و غیرقابل‌قبول خوانده از او خواستند از تکرار این گونه قیاس‌ها خودداری کند.
بیشتر بخوانید: پیشنهاد اردوغان برای تبادل زندانیان آلمانی با ژنرال‌های ترکیه
رئیس جمهور ترکیه در واکنش به این انتقادها در مصاحبه با شبکه "سی‌ان‌‌ان ترک" خطاب به مقام‌های آلمانی گفت: «شما باید آزادی داشته باشید و اردوغان را دیکتاتور بنامید، اما اردوغان نباید آزادی داشته باشد و شما را فاشیست یا نازی بنامد؟»
در همه‌پرسی قانون اساسی ترکیه، موافقان با اختلاف اندکی پیروز شدند. اکثریت مهاجران ترک‌تبار آلمان نیز که پیش از رأی‌گیری تظاهرات و گردهمایی‌های گسترده‌ای در شهرهای مختلف برپا کرده بودند به تغییر نظام پارلمانی به ریاستی در ترکیه رأی موافق دادند.
همزمان با رفراندوم قانون اساسی ترکیه، مبارزات انتخاباتی پارلمان فدرال آلمان (بوندس‌تاگ) و پارلمان سراسری هلند نیز آغاز شد. حزب راست‌گرای "آلترناتیو برای آلمان" رأی موافق اکثریت مهاجران شرکت‌کننده در همه‌پرسی قانون اساسی ترکیه را بهانه کرد و بازگشت آنها به کشورشان را به عنوان یکی از شعارهای محوری خود برگزید.
ترکیه، موضوع مبارزات انتخاباتی در آلمان و هلند
به این ترتیب ترکیه به یکی از محورهای کارزار انتخاباتی در آلمان و هلند تبدیل شد و این پرسش که آیا مذاکرات با آنکارا برای پیوستن به اتحادیه اروپا باید ادامه یابد یا قطع شود، بیش از پیش در سخنرانی‌های انتخاباتی به گوش می‌رسید.
برخی کارشناسان معتقدند که مبارزات انتخاباتی در هلند و آلمان در افزایش تنش با ترکیه نقش زیادی داشته است. مصطفی نایل آلکان، کارشناس علوم سیاسی "دانشگاه غازی" آنکارا ابراز تاسف می‌کند که مبارزات انتخاباتی سال ۲۰۱۷ برای هیچ یک از دو کشور پیامد مطلوبی نداشته است. او می‌گوید در جریان این مبارزات احزاب سیاسی کوشید با طرح مسائل سیاست داخلی امتیاز کسب کنند و "متاسفانه موفق هم شدند".
بیشتر بخوانید: مرکل و گابریل: رفراندوم ترکیه بیانگر شکاف‌های عمیق است
کریستیان براکل، رئیس دفتر بنیاد هاینریش بل در استانبول، با انتقاد از "لحن عصبی" علیه ترک‌ها در مبارزات انتخاباتی آلمان می‌گوید: «انتقادهای موجهی به روند خودکامگی در ترکیه وجود دارد، اما انتقادهایی هم هست که اندکی از هدف اصلی دور می‌شود.»
براکل معتقد است که رئیس جمهور اردوغان هدف مناسبی برای حمله به منتقدان ارائه می‌کند، و کسانی که تا کنون با مسائل ترکیه سر و کار نداشته و تلاش ملموسی در جهت حمایت از دموکراسی و حقوق بشر در کارنامه خود ندارند می‌کوشند از "موضوع ترکیه" بهره‌برداری کنند.
انتقال سربازان آلمان از پایگاه هوایی اینجرلیک
تنش در روابط ترکیه و آلمان پس از همه‌پرسی برای تغییر قانون اساسی نیز ادامه یافت: مناقشه بر سر حق بازدید نمایندگان پارلمان آلمان از سربازان این کشور در پایگاه هوایی اینجرلیک عاقبت به انتقال نیروهای آلمانی به پایگاهی در اردن منجر شد.
پذیرش درخواست پناهندگی شماری از نظامیان ترکیه که متهم به دخالت در کودتای نافرجام تابستان گذشته می‌شوند از دیگر مسائل مورد مناقشه میان دو کشور در سال ۲۰۱۷ بوده است. وزارت خارجه ترکیه ۱۱ ماه مه در بیانیه‌ای این اقدام برلین را "همدلی با کودتاگران" خواند.
حضور اردوغان در نشست سران کشورهای عضو "گروه ۲۰" در هامبورگ می‌توانست امکانی برای تشنج‌زدایی باشد اما مخالفت برلین با سخنرانی رئیس جمهور ترکیه در جمع ترک‌تباران ساکن آلمان به مسئله دیگری برای تشدید اختلاف میان دو کشور بدل شد.
حدود دو ماه بعد پتر اشتویتنر، فعال حقوق بشری آلمانی و شماری از همکاران او در استانبول بازداشت شدند. در این فاصله دست‌کم ۹ روزنامه‌نگار و فعال حقوق بشری آلمانی و ترک‌تبار شهروند آلمان در ترکیه بازداشت شده‌اند.
هشدار آلمان به ترکیه
در روزهای پایانی ماه ژوئیه، زیگمار گابریل وزیر خارجه آلمان در یک کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرد که سیاست‌های برلین در قبال آنکارا تغییر خواهد کرد و سخت‌گیرانه‌تر خواهد شد. این سخت‌گیری‌ها از جمله شامل هشدار به گردشگران آلمانی برای سفر به ترکیه و بازنگری در سیاست‌ها و برنامه‌های حمایت مالی از صادرات یا سرمایه گذاری شرکت‌های آلمانی در ترکیه می‌شود.
گابریل گفت در چارچوب این تغییر که در مشورت با آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان در دستور کار قرار گرفته، رایزنی با کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای قطع بودجه حمایت از تلاش‌های آنکارا برای فراهم کردن پیش‌شرطهای لازم برای پیوستن به این اتحادیه نیز صورت گرفته است.
بیشتر بخوانید: مرکل در "بازی تحریک‌آمیز" اردوغان شرکت نخواهد کرد
اتحادیه اروپا برای کمک به برنامه‌هایی که قرار است ترکیه را برای پیوستن به این اتحادیه آماده کند ۴ میلیارد و ۴۵۰ میلیون یورو برای سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰ اختصاص داده است. آنگلا مرکل در تائید تصمیم گاریل گفته با توجه به ادامه وضعیت "به شدت ناخوشایند" ترکیه، آلمان نمی‌تواند رابطه خود با آنکارا را مانند گذشته ادامه دهد.
مصطفی آلکان تصمیم اعلام شده‌ی زیگمار گابریل درباره بازنگری در سیاست‌های آلمان در قبال ترکیه را بیشتر یک هشدار ارزیابی می‌کند. او می‌گوید آلمان و ترکیه شرکای بسیار مهمی هستند، به یک‌دیگر نیاز دارند و از کاهش مناسبات بازرگانی و همکاری‌های اقتصادی هر دو زیان می‌بینند.
رئیس دفتر بنیاد هاینریش بل در استانبول نیز اعتقادی به تغییر سیاست آلمان در قبال ترکیه ندارد و خاطر نشان می‌کند که اعمال سیاست‌های سخت‌گیرانه علیه آنکارا در نقطه‌ای که منافع کارفرمایان آلمانی را به خطر بیندازد متوقف می‌شود.
براکل می‌گوید اقدام‌هایی نظیر تهدید به قطع بودجه حمایتی اتحادیه اروپا چندان اهمیتی ندارند و تنها تدبیری که آلمان برای تحقق آن تلاش کرد و می‌تواند آنکارا را تحت فشار قرار دهد این است که بانک سرمایه‌گذاری اتحادیه اروپا مانند گذشته، بدون پیش‌شرط به ترکیه وام و اعتبار ندهد.
میانجیگری محرمانه گرهارد شرودر
پس از انتخابات ۲۴ سپتامبر بوندس‌تاگ گزارش‌هایی درباره سفر اعلام نشده صدراعظم پیشین آلمان، گرهارد شرودر به ترکیه و مذاکره او با اردوغان منتشر شد. این سفر ظاهرا به ابتکار وزیر خارجه زیگمار گابریل و با موافقت آنگلا مرکل انجام شد.
اندکی پس از سفر شرودر، پتر اشتویتنر از زندان آزاد شد و به آلمان بازگشت. آنکارا ارتباط آزادی این فعال حقوق بشری با سفر صدراعظم سابق آلمان به ترکیه را تکذیب کرده، اما گابریل به خاطر میانجیگری شرودر از او تشکر کرد.
استاد علوم سیاسی دانشگاه غاضی آنکارا نقش شرودر در این ماجرا را ستوده و تصریح می‌کند که صدراعظم سابق آلمان شخصیتی است که در میان سیاستمداران دو کشور از اعتبار و احترام زیادی برخوردار است. او افزود اگر برلین و آنکارا تمایلی به تنش‌زدایی نداشتند میانجیگری شرودر انجام نمی‌شد.
بیشتر بخوانید: گابریل: ترکیه خبرنگار ترک‌تبار آلمانی را گروگان گرفته است
در ماه‌های پایانی سال جاری تلاش‌های دیگری برای تنش‌زدایی میان آلمان و ترکیه مشاهده می‌شود که یکی از آنها دیدار غیررسمی گابریل با همتای ترک او مولود چاووش‌اوغلو در آنتالیا و در ابتدای ماه نوامبر است.
در روزهای پایانی ماه نوامبر نیز رئیس جمهور و صدراعظم آلمان در فاصله کوتاهی از یک‌دیگر با رئیس جمهور ترکیه تلفنی گفت‌وگو کردند. گفته می‌شود هدف از این گفت‌وگوها "بهبود رواط دو جانبه" بوده است.
ابتدای ماه دسامبر شرایط نگهداری دنیز یوجل در زندان به میزان قابل‌توجهی بهبود یافت و دو هفته بعد مشاله تولو، روزنامه‌نگار و مترجم ترک‌تبار آلمانی که به اتهام "عضویت و حمایت از گروه‌های تروریستی" در زندان بود، پس از ۷ ماه به قید وثیقه آزاد شد.
پایان بحران؟
به گفته‌ی کریستیان براکل، یک "نزدیکی خاموش" بین آنکارا و برلین قابل مشاهده است اما این به معنای خاتمه یافتن بحران و تنش نیست. او می‌افزاید تا زمانی که اوضاع سیاسی ترکیه در حال بدتر شدن باشد و روند کنار نهادن استانداردهای دموکراتیک ادامه یابد "مسئله ترکیه" در آلمان مطرح خواهد ماند.
استاد علوم سیاسی دانشگاه غازی آنکارا نیز پیش‌بینی می‌کند سال ۲۰۱۸ سال آرامی باشد. او در عین حال شکل‌گیری بحران جدید میان آلمان و ترکیه را منتفی نمی‌داند زیرا اعتقاد دارد که هنوز برای بحران‌های ادامه‌دار و قدیمی راه‌حلی پیدا نشده است.
از نگاه مصطفی آلکان سال ۲۰۱۹ می‌تواند به انبار باروت تبدیل شود: در این سال علاوه بر انتخابات پارلمان اروپا، در بسیاری از ایالت‌های آلمان نیز انتخابات محلی برگزار می‌شود. افزون بر این در ترکیه همزمان انتخابات ریاست جمهوری و مجلس در دستور کار است.
آلکان به همه طرف‌ها توصیه می‌کند به تدبیرهای اعتماد‌ساز روی آورند و تاکید می‌کند که در این عرصه نه تنها سیاستمداران که رسانه‌ها و جامعه مدنی نیز مسئولیت سنگینی بر عهده دارند.