Dzieci dojrzewają coraz wcześniej. Naukowcy szukają powodów
20 października 2024
Jeszcze niedawno syn koleżanki uważał, że kolorowe pasemka włosów jego matki są fajne. Teraz mówi: „Mamo, nie możesz po prostu wyglądać normalnie?”. Kiedy rodzice nagle zaczynają robić się w oczach dzieci „obciachowi“ to znak, że potomstwo jest prawdopodobnie w okresie dojrzewania.
Organizm młodych ludzi zaczyna produkować więcej hormonów płciowych: estrogen i gestagen u dziewcząt oraz testosteron u chłopców. Wywołują one zmiany fizyczne i psychiczne. Wahania nastroju są normalne - podobnie jak potrzeba zdystansowania się od rodziców. Pojawia się owłosienie łonowe. U dziewcząt rosną piersi, a następnie pojawia się miesiączka. U chłopców zmienia się głos, rosną jądra i penis, po raz pierwszy dochodzi do wytrysku.
Dojrzewanie prawie rok wcześniej niż w przeszłości
Wszystko to dzieje się dziś w młodszym wieku niż w przeszłości. Meta-badanie wykazało, że w 2013 r. dziewczęta zaczęły dojrzewać średnio prawie rok wcześniej niż w 1977 r. Chłopcy również zaczynają dojrzewać wcześniej, chociaż wyniki badań nie są tu tak jednoznaczne jak w przypadku dziewcząt.
W XIX wieku młode kobiety w Europie miały pierwszą miesiączkę w wieku 17 lat, a we wczesnych latach 60. w wieku około 13 lat. Obecna średnia w Niemczech wynosi 12,8 roku, informuje Bettina Gohlke, kierownik Oddziału Endokrynologii Dziecięcej w Szpitalu Uniwersyteckim w Bonn w Niemczech.
- Jednak dojrzewanie nie rozpoczyna się wraz z pierwszą miesiączką, ale wraz ze wzrostem piersi - podkreśla badaczka. Dlaczego jednak dojrzewanie przyspieszyło o rok w ciągu zaledwie czterech dekad? Pewną rolę może odgrywać tu poprawa warunków życia. Są też inne prawdopodobne przyczyny, choć nie wszystko da się jednoznacznie udowodnić.
Nadwaga w czasie pandemii
Badania wykazały, że dzieci z nadwagą wcześniej wchodzą w okres dojrzewania. W ich tkance tłuszczowej powstaje dużo substancji przekaźnikowej – leptyny, która daje mózgowi sygnał do rozpoczęcie dojrzewania.
Fakt, że dzieci mniej się ruszały i stały się grubsze, może być jednym z powodów, dla których znacznie więcej dziewcząt przeszło przedwczesne dojrzewanie płciowe (pubertas praecox) podczas pandemii koronawirusa. Zewnętrzne cechy płciowe rozwijają się wówczas u dziewcząt przed ukończeniem ósmego roku życia, a u chłopców przed ukończeniem dziewiątego roku życia.
- Ponadto zmienił się cały styl życia, rytm dnia i nocy, dzieci przeżywały stres psychospołeczny i spędzały więcej czasu przy komputerze - a niebieskie światło, jak wykazały badania na zwierzętach, ma wpływ na hormony – mówi Gohlke, która bada to zjawisko. Jak dodaje, tendencja do przedwczesnego dojrzewania obecnie słabnie.
Chemikalia a dojrzewanie?
Naukowcy podejrzewają, że także otaczające nas chemikalia mają wpływ na dojrzewanie. Wykazano na przykład, że pestycyd DDT prowadzi do wcześniejszego wystąpienia miesiączki. Podejrzewa się również, że substancje zawarte w produktach higieny osobistej, takie jak ftalany, parabeny i inne fenole, mogą powodować wcześniejsze dojrzewanie płciowe, zwłaszcza u dziewcząt.
Możliwe jest również, że oddziałujące na hormony zmiękczacze w plastiku mogą wpływać na początek okresu dojrzewania, mówi Gohlke. Uważa, że to bardzo prawdopodobne, bo globalny trendu coraz wcześniejszego dojrzewania nie można wyjaśnić zmianami genetycznymi. Zmiana dokonała się za szybko.
Nie jest jednak jasne, które dokładnie substancje są za to odpowiedzialne. - Istnieje ponad 100 różnych substancji, które mogą być możliwymi przyczynami, jak wykazały badania na zwierzętach. a my jesteśmy narażeni na cały ich szereg – mówi. Ponadto zawsze pozostaje kwestia dawki: ilość, która jest nadal uważana za nieszkodliwą w eksperymentach na zwierzętach, z pewnością może mieć wpływ na dzieci.
Olej z lawendy i mleko sojowe wpływają na gospodarkę hormonalną
Także olejki eteryczne mogą mieć wpływ na hormony - a zatem również na początek dojrzewania. Na przykład u dziewcząt i chłopców po zastosowaniu produktów lawendowych nastąpił przedwczesny wzrost piersi. Testy laboratoryjne wykazały, że 65 olejków eterycznych zawierało pewne substancje, które mają hormonalny wpływ na ludzkie komórki. Wzrost piersi zmniejszył się u wszystkich dzieci po odstawieniu perfumowanych produktów.
Produkty sojowe mają również działanie hormonalne. Soja zawiera tak zwane fitoestrogeny, czyli substancje roślinne, które są podobne do ludzkiego hormonu estrogenu - podobnie jak piwo.
Nie udowodniono jeszcze wpływu soi na początek okresu dojrzewania. Jednak w jednym z badań kobiety, które były karmione białkiem sojowym jako niemowlęta, zgłaszały znacznie dłuższe miesiączki i poważniejsze problemy menstruacyjne. Dlatego też Niemieckie Towarzystwo Pediatrii i Medycyny Młodzieżowej odradza stosowanie u niemowląt standardowej diety opartej na soi.
Duńskie badanie: jedynaki dojrzewają szybciej
I coś jeszcze wydaje się wpływać na początek okresu dojrzewania: Jak pokazują duńskie badania, jedynaki przechodzą okres dojrzewania wcześniej niż dzieci posiadające rodzeństwo, przyrodnie rodzeństwo lub pasierbów. Jednym z wyjaśnień może być: Przekazując geny rodzinne, jedynacy nie mogą polegać na rodzeństwie - więc ich ciała wolą wcześniej polegać na własnych zdolnościach reprodukcyjnych.
Źródła: Worldwide Secular Trends in Age at Pubertal Onset Assessed by Breast Development Among Girls:
https://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/2760573