Jak język ojczysty kształtuje nasz mózg

Osoby, dla których arabski jest językiem ojczystym, muszą czasem uważnie wsłuchać się w brzmienie danego słowa. Czy druga osoba ma na myśli słowo „kitabun” czy „katib”? Czy chodzi zatem o „książkę" czy „pisarza"? Oba słowa opierają się na tych samym rdzeniu językowym k-t-b, który jest bardzo powszechny w języku arabskim.

Z kolei osoby, dla których to niemiecki jest mową ojczystą, muszą skupić się głównie na strukturze zdania. Weźmy za przykład zdanie „Leihst du dir das Buch von deinem Lieblingsschriftsteller aus?” czyli „Czy wypożyczasz książkę swojego ulubionego pisarza?”. W języku niemieckim rozdzielne elementy takich czasowników jak np. „ausleihen” czyli „wypożyczać” znajdują się często w różnych miejscach zdania.

Arabski i niemiecki różnią się od siebie zasadniczo. Ale czy te różnice można dostrzec również w mózgach osób posługujących się tymi językami? Problem zbadali naukowcy z Instytutu Maxa Plancka w Lipsku, którzy zajmują się kognitywistyką i badaniami ludzkiego mózgu. Zespół kierowany przez doktorantkę Xuehu Wei przebadał 47 rodzimych użytkowników języka arabskiego i tyle samo użytkowników języka niemieckiego.

Dobierając chętnych do badań upewniono się, że w okresie dorastania posługiwali się tylko jednym językiem ojczystym. Oprócz niego, badani znali tylko trochę język angielski. Oprócz swojego pierwszego języka, badani znali tylko trochę angielskiego.

Różne języki – różne sieci połączeń

Zespół naukowców poprosił uczestników o położenie się w specjalnym tomografie, który tworzy wysokiej rozdzielczości skany mózgu oraz potrafi wskazać połączenia między włóknami nerwowymi. Z pomocą tych danych badaczom udało się obliczyć, jak silnie połączone są ze sobą poszczególne ośrodki mowy.

– Wyniki bardzo nas zaskoczyły, ponieważ wcześniej zakładaliśmy, że język jest uniwersalny – mówi Alfred Anwander, badacz Instytutu Maxa Plancka w Lipsku i współautor badania. – Uważaliśmy, że dany język nie ma wpływu na to, gdzie jest on następnie przetwarzany w mózgu, a także na to, jak silne są połączenia między różnymi ośrodkami.

U rodzimych użytkowników języka arabskiego zespół badawczy dostrzegł, że lewa i prawa półkula mózgu były silniej połączone. Dostrzeżono również silniejsze połączenie między bocznymi płatami mózgu, tzn. płatami skroniowym, a znajdujący się pośrodku płatem ciemieniowym.

Wyrazy albo zdania

Taka sieć połączeń ma swoje logiczne uzasadnienie. Te części mózgu są bowiem odpowiedzialne za przetwarzanie wymowy i znaczenia języka mówionego. Użytkownik języka arabskiego musi skupić się dokładnie na tym, jak wymawia się dane słowo i jakie ma ono w związku z tym znaczenie: Czy jego rozmówca powiedział „kitabun” (książka) czy „katib” (pisarz)?

U użytkowników języka niemieckiego naukowcy stwierdzili silniejsze połączenia w lewej półkuli mózgu na linii w kierunku płata czołowego. To z kolei można wytłumaczyć językiem niemieckim, ponieważ te regiony są odpowiedzialne za przetwarzanie struktury zdaniowej języka. W rezultacie zdania wielokrotnie złożone, mogą być bez problemu rozumiane przez rodzimych użytkowników niemieckiego.

– Nasze badanie zapewniają nowy wgląd w to, jak mózg dostosowuje się do wymagań poznawczych. Mowa ojczysta kształtuje sieć strukturalną języka – podsumowuje Alfred Anwander.

Wyniki pomogą w medycynie

Naukowiec podkreśla, że te różne sieci połączeń nie oznaczają dla mówiących w danym języku ani zalet, ani wad. – Są po prostu inne, ani lepsze ani gorsze – mówi.

Wiedza o różnicach w sieciach połączeń ośrodków mowy przynosi natomiast korzyści. Można na przykład poprawić leczenie pacjentów po udarze mózgu. Niektórzy z nich cierpią na afazję, czyli zaburzenia mowy. Teraz możliwe będzie opracowanie dla nich różnych metod terapeutycznych. Dzięki temu pacjenci będą mogli szybciej nauczyć się ponownie mówić.

– Bardzo ciekawe będzie również rozszerzenie badania na więcej języków – przekonuje naukowiec z Lipska. W innym badaniu jego koledzy z Instytutu Maxa Plancka zbadali osoby mówiące po niemiecku, angielsku i chińsku. Prace nad wynikami badania jeszcze trwają.

Nie wiadomo więc, czy i jak inne języki kształtują mózg. W celu potwierdzenia wyników pomocne byłoby również przebadanie mówiących po niemiecku i arabsku na większą skalę.

Na rewolucję trzeba będzie poczekać

W kolejnym etapie badania naukowcy przeanalizują, co dzieje się w mózgach osób posługujących się językiem arabskim podczas nauki języka niemieckiego. – Jesteśmy ciekawi, jak sieci połączeń zmieniają się podczas nauki nowego języka – wskazuje Anwander.

Ostatecznie wyniki badań powinny posłużyć udoskonaleniu metodyki nauki języków obcych. W zależności od typu uczącego się i języka ojczystego, można by opracować różne strategie, aby na przykład łatwiej nauczyć się języka niemieckiego. Do tego potrzeba jednak jeszcze wielu badań.

Zespół z Lipska przestrzega przed futurystycznymi wizjami: – Jesteśmy jeszcze daleko od indywidualnej strategii nauki opartej na skanie mózgu – mówi Anwander. Zatem zeszyty do ortografii i wkuwanie zaimków jeszcze długo będą prześladować każdego, kto zechce dobrze nauczyć się języka Schillera i Goethego.