Timisoara 2023. „Niech zabłyśnie Twoje światło!“
2 stycznia 2023
Serb, Rumunka i Niemiec siedzą razem w katolickim kościele i słuchają, jak ksiądz odmawia Ojcze Nasz po węgiersku podczas Wigilii Paschalnej. Coś, co mogłoby być początkiem anegdoty, jest normalnością w Timisoarze, stolicy regionu Banat. Należąca dawniej do monarchii austro-węgierskiej Timisoara jest obecnie drugim co do wielkości miastem Rumunii z 315 tys. mieszkańców. Od wieków żyją tu obok siebie i ze sobą ludzie różnego pochodzenia i różnych wyznań. Ta różnorodność była najsilniejszym argumentem w staraniach o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury.
Pozwól, by twoje światło zabłysło!
Timisoara wygrała konkurs na 2021 rok, ale pandemia koronawirusa przyniosła dwuletnie przesunięcie terminu – to było długie, ale mile widziane czekanie, bo przygotowania były jeszcze całkiem w polu. Teraz „na ostatnich stu metrach" wszystko jest dopinane na ostatni guzik, jak podkreśla nie bez dumy burmistrz Dominik Fritz. – Motto jest takie, żeby pokazać, że każdy, każda osoba może coś wnieść, niezależnie od tego, jakie ma pochodzenie. Każdy może sprawić, aby jego światło świeciło dla społeczeństwa. Nasz program kulturalny powinien angażować jak najwięcej osób, nie tylko jako konsumentów kultury, ale jako współtwórców, powinien sprawiać, że miejsc w mieście będzie można doświadczać w nowy sposób. Dziedzictwo Temeszwaru (dawna nazwa Timisoary – red.) będzie również kształtować przyszłość Europy – mówi.
Dominik Fritz nie jest Szwabem z Banatu, etnicznym Niemcem z Rumunii. Pochodzi ze Schwarzwaldu, do Timisoary przyjechał po raz pierwszy dziesięć lat temu i zakochał się w tym mieście, o czym opowiada nam raz po raz. Dwa lata temu on – obywatel niemiecki – wystartował na burmistrza i wygrał z dużym poparciem. Teraz chce aktywnie uczestniczyć w programie kulturalnym swojego miasta, wykraczającym poza rok 2023. – Nie spalamy tu jednorocznych fajerwerków, ale chcemy robić rzeczy, które są trwałe i mają długoterminowy pozytywny wpływ na miasto i życie. Kiedy inwestujemy w kulturę, inwestujemy również w dobrobyt lokalnej społeczności – zapewnia.
Podkreśla, że Timisoara miastem europejskim była od wieków, na długo przed istnieniem Unii Europejskiej. Ponadto w grudniu 1989 roku rozpoczęła się tu rewolucja przeciwko Ceausescu, przeciwko dyktaturze komunistycznej. – Mieszkańcy Timisoary wiedzą, co oznacza Europa i jej wartości. I wiedzą też, że trzeba walczyć o wolność, także o wolność europejską – mówi burmistrz w rozmowie z DW.
Tu jest Europa
Różnorodność miasta widoczna jest na każdym kroku także w architekturze. W obrębie starego grodu zamkowego, którego mury widać w centrum, znajdują się trzy symboliczne place, połączone gwiaździstymi ulicami, tworzące deptak: Plac Opery lub Plac Zwycięstwa, Plac Katedralny lub Plac Zjednoczenia oraz Plac Wolności, dawniej Plac Ratuszowy. Z balkonu Opery w 1989 roku ogłoszono wyzwolenie miasta od komunizmu. W imponującym budynku mieszczą się – ewenement na skalę europejską – trzy państwowe teatry działające w różnych językach: rumuńskim, węgierskim, niemieckim. Niedaleko znajduje się niemieckojęzyczne gimnazjum, które nosi imię urodzonego w Banacie poety Nikolausa Lenaua. Szkoła jest dumna z dwóch swoich byłych uczniów, dwóch laureatów Nagrody Nobla, którzy obecnie mieszkają w Niemczech: to Herta Müller (literatura, 2009) i Stefan Hell (chemia, 2014).
Na drugim końcu Placu Opery znajduje się rumuńska katedra prawosławna. Granice Placu Zjednoczenia wyznaczają katedra katolicka – tu głoszone są kazania po rumuńsku, węgiersku, niemiecku i łacinie – oraz serbską cerkiew prawosławną. W centrum miasta stoi również duża synagoga i kościół wyznawców ewangelicko-luterańskich. A wszędzie w ładnych uliczkach znajdują się przytulne kawiarenki i restauracje, księgarnie i butiki.
Dzielnice budzą się do nowego życia
Wlad Tausance dorastał w dzielnicy Fabric. Tutaj w XVIII wieku działała pierwsza w Banacie prasa drukarska, kilka młynów i wytwórni piwa. I wielu rzemieślników. Ludność początkowo składała się głównie z Rumunów i Serbów, ale osiedlali się tu również Węgrzy, Żydzi, Niemcy i Romowie. Tausance jest szefem biura komunikacji Stolicy Kultury. Pokazuje nam domy w różnych stylach, niektóre z nich zostały misternie odnowione: art nouveau i secesja, historyzm i eklektyzm, modernizm i neoklasycyzm. – W czasach mojego dzieciństwa dzielnica była jeszcze dość senna. Dziś coraz więcej osób przyjeżdża tu, aby uciec od zgiełku centrum miasta i poszukać alternatywnych wydarzeń kulturalnych, kultowych pubów i sklepów vintage – opowiada.
Jedziemy na drugi koniec Timisoary, do dzielnicy Iosefin. Tu znajduje się tradycyjny rynek, który przyciąga miejscowych i turystów. W 2023 roku stary teatr lalek, a przede wszystkim studencki dom kultury mają ponownie zająć tu centralne miejsce. Przed upadkiem komunizmu istniała tu aktywna scena undergroundowa z zespołami rokowymi z rumuńskiej czołówki. Przed starą wieżą ciśnień spotykamy Simonę Giura ze stowarzyszenia „Prin Banat". Jej inicjatywa „Heritage of Timisoara" od kilku lat zajmuje się inwentaryzacją i renowacją zabytków.
Wieża ciśnień, która została wybudowana w 1910 roku i od 50 lat nie jest użytkowana, ma z czasem stać się centrum kulturalnym. – W tej chwili w dzielnicy nie ma w ogóle oferty kulturalnej. Dlatego wymyśliliśmy kompleksowy program sztuki i kultury dla każdej grupy wiekowej – mówi w rozmowie z DW pośród rusztowań. Wszystko, co jest tu budowane, powinno być zrównoważone. – Dla nas rok 2023 to dopiero początek – zapewnia Giura.
Miejsce dla undergroundu
Oficjalne otwarcie Roku Kultury 2023 odbędzie się w połowie lutego. Dla Mimo Obradowa, autora i krytyka muzycznego z serbskiej społeczności, to wyjątkowe wydarzenie. – Jest to również uznanie awangardy i kultury undergroundowej Timisoary ostatnich lat i dekad – mówi DW. Ale zaznacza, że wciąż istnieje niebezpieczeństwo globalizacji, uniformizacji kultury, któremu należy przeciwdziałać. – Ta różnorodność ma wiele do zaoferowania. Miasto i cały region są przykładem tego, jak powinna funkcjonować UE: jako tygiel różnych grup etnicznych i społeczności, z różnymi wpływami kulturowymi i współistnieniem, jakie powinno być w całej Europie – przekonuje Obradow.
Na Rok Kultury zaplanowano 30 wydarzeń kulturalnych w tygodniu. Należą do nich niezliczone atrakcje, takie jak spotkania z laureatami Nagrody Nobla w dziedzinie literatury Orhanem Pamukiem i Olgą Tokarczuk, niemieckim filozofem Peterem Sloterdijkiem, koncert prowadzony przez dyrygenta Orkiestry Radia WDR, pochodzącego z Timisoary Cristiana Macelaru, który objął również kierownictwo artystyczne Międzynarodowego Festiwalu Muzycznego im. George'a Enescu, czy obszerna wystawa wybitnego rumuńskiego rzeźbiarza Constantina Brancusiego.