Ukraina. Miny lądowe zagrażają globalnym dostawom żywności
21 października 2024
Jak wynika z badań Tony Blair Institute for Global Change w Londynie, przeprowadzonych we współpracy z ukraińskim ministerstwem gospodarki, Ukraina jest prawdopodobnie najbardziej zaminowanym krajem od czasów II wojny światowej. A to kładzie się cieniem na globalnym bezpieczeństwie żywnościowym.
Finansowane przez USA Radio Wolna Europa w swoim ukraińskim serwisie nadaje również audycje Radia Donbas.Realia. W niedawnym wywiadzie dla tej stacji jeden z ukraińskich rolników powiedział, że musiał „wyciągać miny gołymi rękami”, ryzykując przy tym swoje życie.
Nawet po wycofaniu się Rosji z części Ukrainy, rolnicy wciąż borykają się z trudnościami, a wielu z nich sieje zboże i rośliny oleiste na zaminowanych polach.
Konferencja pomocowa w Szwajcarii
W czwartek i piątek (17 i 18 października) Szwajcaria i Ukraina wspólnie zorganizowały w Lozannie konferencję Ukraine Mine Action Conference (UMAC2024). Jej celem jest pomoc w oczyszczeniu z min około pięciu milionów hektarów, które stanowią około dziesięciu procent gruntów ornych. Ponadto około 139 300 kilometrów kwadratowych, co odpowiada 25 procentom całego terytorium Ukrainy, trzeba sprawdzić pod kątem zanieczyszczenia minami lądowymi, niewybuchami oraz innymi podobnymi materiałami.
Ukraiński sektor rolniczy od dawna stanowi podstawę gospodarki kraju i przed inwazją Rosji na Ukrainę w 2022 roku odpowiadał za prawie 11 procent produktu krajowego brutto (PKB). Do końca 2023 r. udział ten spadł do 7,4 procent.
Według danych Instytutu Tony'ego Blaira miny lądowe rocznie zmniejszają PKB Ukrainy o 11,2 miliarda dolarów (10,27 miliarda euro), co odpowiada około 5,6 procent PKB z 2021 roku. Jak wynika z raportu, większość tego deficytu została spowodowana spadkiem eksportu produktów rolnych i jest główną przyczyną rosnącego deficytu handlowego Ukrainy.
Żniwa na zaminowanych polach
Ze względu na utrzymujący się problem z minami lądowymi w Ukrainie jest mało prawdopodobne, że w dającej się przewidzieć przyszłości eksport żywności z tego kraju osiągnie poziom sprzed wojny, nawet w regionach, z których rosyjskie wojska zostały zmuszone do wycofania się.
Mriya Aid to kanadyjska organizacja wspierająca oczyszczanie z min. Organizacja nie pracuje bezpośrednio z rolnikami, ale wspiera ich szkolenia oraz zapewnia pieniądze i sprzęt do usuwania min w całej Ukrainie. Przewodnicząca organizacji Lesya Granger powiedziała DW, że rozminowywanie jest również ważne, aby zapobiec dalszym szkodom dla środowiska, takim jak „wyciek toksycznych chemikaliów do gleby i wody lub uwolnienie szkodliwych cząstek do atmosfery w wyniku eksplozji”.
Ze względu na rozległe obszary żyznego czarnoziemu Ukraina jest nazywana spichlerzem Europy. W dobie globalizacji nosiła nawet miano spichlerza światowego. Usunięcie min i innych pozostałości wojennych jest zatem kluczowe dla przywrócenia Ukrainie roli czołowego eksportera zbóż.
W latach 2016-2021 ponad 90 procent całego ukraińskiego eksportu pszenicy trafiało do krajów Azji i Afryki. Jednak po inwazji w 2022 roku wojna uczyniła prawie jedną czwartą kraju – obszar wielkości Belgii – bezużyteczną.
Skutki dla globalnego zaopatrzenia
A jednak Ukraina wciąż pozostaje ważnym producentem żywności dla świata. W sezonie 2023/24 – czyli w okresie 12-miesięcy, w którym uprawy są sadzone, zbierane i sprzedawane – kraj ten, według danych Ukraińskiego Związku Zbożowego wyeksportował 57,5 miliona ton zbóż i nasion oleistych. W tym czasie największymi importerami ukraińskiej pszenicy były Hiszpania, Egipt oraz Indonezja.
Sytuacja jest szczególnie trudna dla niektórych krajów afrykańskich. Na przykład Egipt i Demokratyczna Republika Konga pozyskują ponad 75 procent importowanego zboża z Ukrainy i Rosji.
Jak wynika z danych Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), krótko po wybuchu wojny, z lutego na marzec 2022 roku, indeks cen żywności wzrósł o 12,6 procent. Był to najwyższy miesięczny wzrost od wprowadzenia indeksu w latach 90.
W 2023 roku dzięki porozumieniu z Rosją – tak zwanej Czarnomorskiej Inicjatywy Zbożowej, która umożliwiła eksport z portu w Odessie – Ukraina mogła ponownie zwiększyć eksport zboża. Po tym, jak Moskwa pozwoliła na wygaśnięcie tego porozumienia w sierpniu 2023 roku, Ukraina zaczęła korzystać z nowego korytarza eksportowego na zachodnim wybrzeżu Morza Czarnego, który przebiega przez wody terytorialne Rumunii oraz Bułgarii.
Jednak zagrożenie związane z osłabieniem ukraińskich eksportów dla krajów afrykańskich pozostaje „znaczące”, jak podano w raporcie Afrykańskiego Banku Rozwoju (AfDB). Średnie ceny dla nabywców w Afryce wzrosły w 2023 roku o około 17 procent. Podczas gdy wschodnia Afryka odnotowała wskaźniki inflacji przekraczające 26 procent, niektóre kraje, takie jak Sudan, osiągnęły nawet wartości powyżej 200 procent.
Walter Leal, szef Centrum Badań i Transferu na Uniwersytecie Nauk Stosowanych w Hamburgu, mówi, że kraje takie jak Algieria i Libia były w stanie złagodzić skutki rosnących cen żywności dzięki dodatkowym dochodom z eksportu ropy i gazu. Jednak dla krajów takich jak Jemen, Liban i Sudan „międzynarodowa pomoc żywnościowa ma nadal kluczowe znaczenie”.
Kiedy dojdzie do ożywienia eksportu?
Ukraiński ekonomista Oleg Pendzin mówi, że miny lądowe to tylko jeden z wielu problemów, z którymi rolnictwo obecnie się boryka. Jak powiedział w rozmowie z DW: „ Można usunąć miny i zabezpieczyć międzynarodowe finansowanie, ale nawet wtedy drony mogą nadal atakować i zagrażać rolnikom. Kluczowe znaczenie ma również przywrócenie dostaw wody oraz odbudowa zniszczonej w czerwcu 2023 roku zapory Kachowskiej, która zaopatruje Krym, elektrownię atomową w Zaporożu oraz cały region w wodę.
Ponadto wojna doprowadziła do niedoboru robotników rolnych. Odkąd ludzie „uciekli lub zostali wcieleni do wojska, ziemia leży odłogiem. Nie ma już nikogo, kto mógłby ją uprawiać. Wsie we wschodniej Ukrainie są puste, pozostali tylko starsi mieszkańcy” – mówi Pendzin.
Nie jest jasne, kiedy Ukraina zostanie uwolniona od pozostałości wojny, takich jak miny lądowe i inne materiały wybuchowe. Nawet ukraińscy urzędnicy mają różne szacunki. Minister spraw wewnętrznych Ihor Klymenko powiedział, że oczyszczanie z min w Ukrainie może zająć dziesięć lat, podczas gdy były minister obrony Oleksij Reznikow mówi o trzech dekadach.
Wojna będzie zatem „nadal pogłębiać brak bezpieczeństwa żywnościowego”, mówi Walter Leal. – Szczególnie w krajach o słabszej populacji, rosnące ceny zbóż, olejów roślinnych i nawozów doprowadzą do wyższych cen żywności, wzrostu inflacji i potencjalnej niestabilności politycznej – uważa ekspert.