په نړۍ کې له ۱۱۰ ميليونو څخه ډېر پناه غوښتونکي

د ملګرو ملتونو عمومي اسامبلې د ۲۰۰۰ کال د ډسمبر په څلورمه په خپله غونډه کې د کډوالو لپاره د عالي کمېشنرۍ د جوړېدو له پنځوسمې کلیزې سره سم د جون ۲۰مه د کډوالو د نړیوالې ورځې په توګه ونوموله. په تیرو لسو کلونو کې د پناه غوښتونکو شمیر دوه چنده شوی او له سل میلیونو څخه اوښتی دی.

جګړې د انسانانو په بې ځایه کیدو کې ستر نقش لوبوي. د نړۍ له ۷۰ سلنه څخه ډیر کډوال له هغو هیوادونو او سیمو څخه راځي چې په جګړو کې ښکیل دي. په ځينو هېوادونو کي جګړه حتی له لسیزو راهیسې روانه ده. اوکراین، افغانستان، سوریه، ایتوپیا، یمن، جنوبي سوډان، میانمار او وینزویلا د جګړه ځپلو سیمو بېلګې دي.

جنګونه د خلکو د بې ځایه کیدو اصلي لامل دی. په لومړي سر کې، د دوی یوه لویه برخه په خپل هیواد کې "خوندي" سیمو ته پناه وړي. په سوریه، عراق او کولمبیا کې د جګړو له امله شاوخوا ۵۰ میلیونه کسان په خپل هېواد کې بې ځایه شوي دي.

په میلیونونو نور خلک بیا د جګړو له امله ګاونډیو هیوادونو ته او یا هم نورو لري هېوادونو ته پناه غوښتنې ته اړ شوي دي. د ملګرو ملتونو د اټکلونو له مخې د سوریې په کورنۍ جګړه کې شاوخوا ۶ میلیونه او ۳۰۰ زره کسانو نورو هېوادونو لکه ترکیې، لبنان، اردن، جرمني، سعودي عربستان، متحده عربي اماراتو، عراق، کویت، کاناډا او نورو هېوادونو ته پناه وړې ده.

هغه کسان چې جګړه یې پریښي او تښتیدلي، د خپل ژوند او خپلو ماشومانو له پاره د خوندي ځای په لټه کې له بیلا بيلو خطرونو سره مخ دي. د سوریې د کردي ماشوم «الان کردي»انځور چې په ۲۰۱۵ م کال کې د مدیترانې په سمندرګي کې ډوب شوی وو، نړۍ سخته غمجمه کړه. هغه د سوریې د کورنۍ جګړې یو له هغو کډوالو څخه و چې جسد یې د ترکیې د بودرم سیند د اوبو څبو ساحل ته راوړی و.

د عربو- اسرائيلو جګړې او په ګاونډیو هیوادونو لبنان او اردن کې د فلسطینیانو د بې ځایه کیدو لسگونه کلونه تیر شوي دي. ډېر کډوال شته چې ماشومان یې د کډوالو په کمپونو کې زیږیدلي او لوی شوي دي. په اوس وخت کې د روهینګیا ماشومان چې له میانمار څخه شړل شوي او په بنګله دیش کې ژوند کوي او همدارنګه د سوريي ماشومان چې د ترکیې په کمپونو کې زیږیدلي دي، په ورته حالت کې دي.

د پناه غوښتنې بل مهم عامل «له بشري حقونو څخه سرغړونه» ده. د ملګرو ملتونو په وینا، په ټوله نړۍ کې له ۹۰۰ ملیونو څخه ډیر خلک په خپلو ټولنو کې له تبعیضي چلند سره مخامخ دي او ځورول کیږي. ځکه چې دوی له يوه ځانګړي توکم او يا مذهب سره تړاو او يا ځانګړي جنسي تمايل لري.

د بشري حقونو د نړیوالې اعلامیې ۱۴مه ماده وايي: «هرڅوک حق لري چې په نورو هېوادونو کې پناه واخلي تر څو له ځورونې او تعقيب څخه وژغورل شي.» د کډوالو د وضعیت په اړه د ملګرو ملتونو د ۱۹۵۱ کنوانسیون او د سیاسي پناه په اړه د ۱۹۶۷ پروتوکول، د دغه تړون له مخې يو مهاجر هغه شخص دی چې د خپل هیواد له خاورې بهر د ځوریدو له ګواښه خوندي وي.

په بې وزلۍ کې ژوند، بېکاري او د وضعیت د کيدو د لرليد نشتوالي په میلیونونو خلک دې ته اړ کړي چې د نړۍ نورو برخو لکه اروپا، شمالي امریکا او استرالیا ته په غير قانوني ډول مهاجرت وکړي. که څه هم دا کسان د نړیوالو کنوانسیونونو له مخې کډوال نه ګڼل کیږي، خو دا په نړۍ کې د پناه غوښتنې د کټګورۍ بله برخه ده.

هره ورځ د متحده ایالاتو او مکسیکو ځمکنۍ پولې د مهاجرینو د کاروانونو د حرکت شاهدان دي چې د لاتین امریکا له نورو هیوادونو څخه تللي او متحده ایالاتو ته د ننوتلو اراده لري.

هغه ځوانان چې د کار او ښه راتلونکې په لټه کې امریکا ته د رسیدو له پاره سلګونه او ځینې وختونه زرګونه کیلومتره سفر کوي، له پولیسو، سرحدي دیوالونو، اغزن تارونو او تړلو پولو سره مخامخ کيږي.

د پناه غوښتونکو او مهاجرینو د شمیر په زیاتیدو سره چې په غير قانوني توګه هیواد ته داخلیږي، دې هیوادونو سخت تدابیر نیولي دي. په استرالیا کې، د مثال په توګه، کډوال لیرې پرتو ټاپوګانو او تړلو کمپونو ته لیږدول کیږي چې دا کار د سختو احتجاجونو باعث شوی دی.

د پناه غوښتنې د قوانینو له سختېدو سره د هغو کسانو شمېر هم زیات شوی چې د پناه غوښتنلیکونه یې رد شوي دي. په ځینو هیوادونو کې دا خلک زغمل کيږي او پاتيدو اجازه ترلاسه کوي خو ځینې ​​نور هیوادونه یې بيا اخراجوي.

ملګرو ملتونو په ۲۰۱۸ م کال کې اعلان وکړ چې د اقلیم د بدلون له امله د طبیعي پیښو شمیر په دغه کال کې کال له ۱۶۵ څخه ۳۲۹ ته لوړ شوی. سېلابونو، ځمک ښویېدنې، وچکالۍ او د خوراکي توکو کمښت په میلیونونو خلک اړ کړي چې خپل استوګنځایونه پرېږدي او نورو سیمو ته پناه یوسي.