د هند او چين تر منځ سرحدي شخړي دلیل څه دی؟

د نژدې ۳۵۰۰ کیلومتره اوږد ګډ سرحد حدود باید څه وي؟ پر همدې مسالې په ۱۹۶۲م کال کې د دغو دواړو هیوادونو ترمنځ یوه جګړه هم وشوه، خو جنجال پای ته و نه رسید. لیري پرتي سیمې، نابشپړ شوي سروې او د بریتانوي استعمار نقشو دغه شخړه نوره هم پیچلې کړه. د نړۍ د دوو لویو اقتصادي قدرتونو تر منځ سرحدي ترینګلتیا پخپله دوی او نړۍ اندیښمنه کړې ده.

اکسای چین چې د کاراکاس سیند پر غاړه پرته سیمه ده او د سمندر له سطحې څخه له ۱۴ زرو څخه تر ۲۲ زرو فټو پورې لوړوالي لري ډیره برخه ویجاړه ده. دغه ۳۲ زره کیلومتره مربع پراخه ساحه پخوا یوه تجارتي لاره وه او له همدې امله سوداګریز ارزښت لري. هندوستان ادعا کوي چې چين د جموو کشمیر په اکسای چین کې د دغه هیواد ۳۸ زره کیلومتره مربع ساحه اشغال کړی ده.

چين ادعا کوي چې هندوستان په اروناچل پردیش سیمه کې د میکموهن لائن په ذریعه د دوی۹۰ زره کیلومتره مربع ساحه لاندي کړې ده، په داسې حال کې چې هندوستان دا خپله سیمه ګڼي. د همالیا په سیمه کې د دغې سرحدي شخړې د حل په خاطر په ۱۹۱۴م کال کې د بریتانیا، هند او تبت تر منځ په شمله کې یو کنفرانس هم جوړ شوی وو.

د بریتانيا استعماري دولت د میکموهن په نامه هغه کرښه رامنځته کړی وه، چې د بریتانوي هند او تبت تر منځ سرحد یې ویشلی وو. د شمله په کنفرانس کې د چین استازی موجود وو خو هغه د دغې کرښې په رسمیت پیژندلو او یا لاسلیک کولو څخه انکار وکړ. هغه ویلي ول چې تبت د چین د حکومت برخه ده، له همدې امله تبت له يوه بل هيواد سره د جوړجاړي حق نه لري.

په ۱۹۴۷م کال کې د هند تر آزادۍ وروسته دغه هیواد د میکموهن لائن یا کرښې ته د رسمي سرحد درجه ورکړه. که څه هم په۱۹۵۰م کال کې پر تبت د چین تر کنترول وروسته دغه کرښه په یوه سرحدي شخړې بدله شوه. چين د میکموهن لائن یو غیرقانوني، استعماري او عنعنوي کرښه بولي، خو هندوستان بیا دې ته د یو نړیوال سرحد په توګه قايل دی.

د هندوستان تر خپلواکۍ وروسته په ۱۹۵۴م کال کې د چین او هندوستان تر منځ د تبت په سیمه کې د تجارت او تګ راتګ په برخه کې یو تړون رامنځته شو. تر دغه تړون وروسته هند په دې فکر کې شو چې نور نو سرحدي جنجال هیڅ ارزښت نه لري او چین د دې تاریخي ارزښت قبول کړ.

چین وایې چې د دې شخړیز سرحد په برخه کې له هند سره هیڅ ډول تړون نه دی شوی او هند باید پر تبت د چين حاکمیت ومني. سربیره پر دې چین دا هم وایې چې بیجینګ اوس هم د میکموهن لائن په اړه اندیښنې لري.

په ۱۹۶۲م کال کې د چين او هندوستان تر منځ جګړه وشوه. دغه جګړه چې یوه میاشت یې دوام وکړ د چین پوځ پکښې د هند لداخ او اروچل سیمو ته هم ورننوت، خو وروسته بیا بیرته اصلي سرحدي پولي ته ستون شو. په دې ځای کې بوتان هم سرحد لري. سکم هغه وروستۍ سیمه ده چې هند ورته لاسرسۍ لري. بوتان هم د سکم پر یوې برخې دعوی لري چې هند بیا د دې ادعا ملاتړ کوي.

د چين په خپلواکمنه سیمه تبت کې، مان سروَور د هندوانو مهم مذهبي مقام دی چې د لیدو له پاره یې دوی هرکال هلته ورځي. د روانې شخړې تر پیلیدو وروسته چين د هندوستان هندوان له ختیځې لارې څخه دغه مقام ته له ورتګ منع کړي دي.

په تیرو۴۰ کلونو کې د چين او هندستان له خوا د دغې سرحدي ستونزې، البته د خبرو اترو له لارې د حلولو کوښښ شوی دی، خو تر اوسه کومې نتیجې ته نه دي رسیدلي.