„DW je bio naša jedina nada da pronađemo svoje najmilije“

Užas i strahote rata u Bosni i Hercegovini naterali su 2,2 miliona ljudi da napuste tu zemlju tokom rata (1992-1995). Utočište su pronašli u Nemačkoj i drugim zemljama Evrope i sveta. Jedan od njih bio je i Dule Mehić iz Gladovića kod Srebrenice. Početak rata zatekao ga je u Zvorniku, gde je zasnovao porodicu i živeo sa ženom i osmomesečnim sinom.

„Kada je izbio rat, proveo sam dva mjeseca u okupiranom gradu. Komunikacije između Zvornika i Srebrenice, između kojih je udaljenost samo 50 km, bile su prekinute, tako da moji roditelji i cijela porodica ništa nisu znali o meni, a ni ja o njima“, kaže Dule Mehić u razgovoru za DW.

Nakon što su pripadnici SDS-a, stranke koju je osnovao Radovan Karadžić, preuzeli vlast u Zvorniku, u grad su ušli „Tigrovi“, paravojne formacije Željka Ražnatovića - Arkana, čiji su zločini nad nesrpskim civilima detaljno dokumentovani na suđenjima u Haškom tribunalu.

Dule Mehić je najpre bio u zarobljeništvu, a zatim u kućnom pritvoru. Uz pomoć prijatelja uspeva da organizuje bekstvo i da sa malim detetom pređe most koji Zvornik deli od Srbije. Utočište nalazi kod prijatelja iz Subotice. Nakon što mu se u Srbiji pridružuje i supruga, oni se odlučuju na odlazak u Nemačku.

Emisija DW kao jedina mogućnost potrage za nestalima

Nemačka je tokom rata u BiH primila više od 350.000 ratnih izbeglica. Za razliku od ukrajinskih, bosansko-hercegovačke izbeglice nisu imale internet, mobilne telefone, niti neka druga moderna sredstva komunikacije.

Zabrinuti za članove svojih porodica, izbegli Bosanci i Hercegovci počeli su da pišu pisma tadašnjoj jugoslovenskoj redakciji Dojče velea, koja se podelila na srpski i hrvatski program. Zatrpan pismima koja su dolazila i od izbeglica iz Hrvatske, Radio Dojče vele, koji je tada preko kratkih talasa i satelita emitovao svoj program širom sveta, odlučuje da 19. aprila 1993. krene sa emitovanjem specijalne Emisije za izbeglice, s ciljem da im se pomogne u uspostavljanju pokidanih veza.

U polusatnoj emisiji, koja se preko kratkih talasa emitovala svakim danom od 9:00 do 9:30, objavljivane su poruke izbeglih i raseljenih iz BiH. One su u redakciju DW u Kelnu stizale putem pisama ili telefonskih poziva koji su snimani na telefonskoj sekretarici. Pisma su dolazila najviše iz Evrope, posebno iz Nemačke, skandinavskih zemalja, Engleske, Turske, Češke, ali i čitavog sveta: SAD, Kanade, Australije, Novog Zelanda pa čak i sa ostrva Fidži. Sa svih onih mesta na kojima su prognani i raseljeni iz BiH pronašli utočište od rata.

Emisiju Radija Dojče velea preko satelita je preuzimao i reemitovao tadašnji Radio Sarajevo. Odštampane poruke koje su se čitale u studiju u Kelnu, slale su se i telefaksom na redakciju evropskog izdanja sarajevskog lista „Oslobođenje“ u Ljubljanu, koje se štampalo u 3.000 primeraka i distribuiralo u Sarajevu, Tuzli i Zenici, gde se nalazio najveći broj interno raseljenih ljudi koji su tražili svoje najmilije. Poruke su se objavljivale u rubrici „Halo svijete!“

Uspostavljanje pokidanih veza

Majka Duleta Mehića, koja je sa ostatkom porodice ostala u Srebrenici i bila odsečena od ostatka sveta, nije mogla ni da sanja da je njen sin sa porodicom, živ i zdrav i da je stigao do Nirnberga. Dule nalazi posao u jednoj štampariji u kojoj susreće niz sunarodnija iz bivše Jugoslavije. Očajan što je izgubio sve veze s porodicom u Srebrenici, prihvata njihov savet da se obrati Radiju Dojče vele.

Poruku Duleta Mehića preko DW čuli su njegovi prijatelji u Srebrenici, zapisali adresu i preneli je njegovoj majci, koja mu se kasnije, preko Crvenog krsta, javila iz te, od aprila 1993. zaštićene zone UN.

Nakon što su u julu 1995 u Srebrenicu ušle jedinice generala Ratka Mladića, Mehić je ponovo izgubio kontakt sa članovima porodice. Opet se obratio Radiju Dojče vele koji je emitovao njegovu poruku sa pozivom da mu se jave otac, majka i braća, ali odgovora nije bilo. Nekoliko meseci kasnije saznao je da su mu u Srebrenici ubijeni otac, mlađi brat, očeva majka kojoj je bilo 85 godina i brojna druga rodbina iz tri generacije, kao i komšije i prijatelji.

Svedočanstva potrage za nestalima

Dule Mehić jedan je od brojnih Bosanaca i Hercegovaca u čijim su se pismima ogledale traumatične sudbine izbeglih i njihov strah da svoje najmilije više nikada neće videti. Njihove poruke, koje je DW objavljivao u okviru Emisije za izbeglice, zvučale su ovako:

„Zada Hodžic, koja se sa djecom nalazi u Zulcfeldu u Njemačkoj, traži muža Šefku Hodžića koji je ostao u Kazneno-popravnom domu Foča (zatvoru) u maju 1992. i od tada ne zna ništa o njemu.“

„Tifa Čelik, koja se nalazi u turskom gradu Kirklareli trazi sina Seada Traku, kojem se od pocetka rata gubi trag.“

„Senija Čajić iz Bosanske Dubice, sada u Austriji, traži braću Idriza i Eniza iz Kozarca koji su bili u logoru Trnopolje, brata Abaza iz Kamičane kod Prijedora, sestru Adviju sa mužem i sestru Tesmiju i moli sve one koji znaju nešto o njima da se jave.“

No, poruke su u DW 1994. počele da stižu i iz Srebrenice, i to preko Međunarodnog crvenog krsta. Tamo se naime slio deo izbeglica koji su u proleće 1992. uspele da pobegnu iz brojnih opština istočne Bosne. Oni su pisali kako slušaju Radio DW sa kratkotalasnih tranzistora, koje napajaju strujom sa improvizovanih mini-elektrana, koje su njihovi inženjeri podigli na reci Jadar.

Iz tog vremena zabeležena je i poruka majke Derviše Salkić: „Tražim sina Ćamila Sumbulovića, kojem se 6. maja 1992 gubi svaki trag. Prije toga radio je u Titovom Užicu na autobuskoj stanici kod privatnika Miloša. Majka moli sve koji znaju nešto o njenom sinu da se jave.“

No, bilo je i onih, koji su u vremenima beznađa i rata preko DW znali da pošalju i poneku radosnu vest. Tako „Kasim Rašidović iz Zvornika, koji je živio u Sarajevu, obavještava svu rodbinu i prijatelje da se nalazi u njemačkom gradu Vupertalu i da se oženio i moli ih da mu se jave.“

Emisiju sa porukama izbeglih i prognanih DW je emitovao sve do kraja rata u BiH 1995, kada je potpisan Dejtonski sporazum. Posle toga, ona je prerasla u „Bosanski program Radija DW“.

Duletov „američki san“

Dule Mehić, traumatizovan pogibijom članova porodice, ostaje u Nemačkoj do 1999. Kada nemački ministri unutrašnjih poslova donose odluku da izbeglice moraju da se vrate u BiH, on odlazi u SAD i ostvaruje američki san.

Kao mašinski inženjer sa diplomom Univerziteta u Mostaru, Mehić u Ričlendu, u državi Vašington, počinje da radi u jednoj kompaniji za proizvodnju medicinske opreme. Uporedo otvara i sopstvenu firmu. Prijavljuje četiri patenta iz oblasti ortopedije za fiksiranje kostiju nakon fraktura. Posebno je ponosan na priznanje „R&D“ u Čikagu za najbolju američku inovaciju za dobijanje malih izotopa za lečenje raka prostate, koja kasnije počinje da se koristi za lečenje svih vrsta karcinoma. Nedavno je, sa 57 godina, prestao da radi. Živi od svojih 14 zgrada, čije poslovne prostore i stanove iznajmljuje u Ričlendu, a poseduje i nekretnine na Havajima i u Sarajevu.

Iako nije bio srećan što je morao da napusti Nemačku, Dule kaže da se ta zemlja pokazala kao „najveći humanitarac“, a Dojče vele kao „jedini prozor u svijet“ i „jedini kontakt sa domovinom“. Ispostavilo se, dodaje na kraju, „da je Emisija za izbjeglice u ta vremena bila jedina nada nas prognanih i raseljenih iz BiH da pronađemo naše najmilije.“

Pratite nas i na Fejsbuku, preko Tvitera, na Jutjubu, kao i na našem nalogu na Instagramu.