Somali ile Etiyopya Ankara'da nasıl uzlaştı?
12 Aralık 2024
Afrika Boynuzu bölgesinin iki önemli ülkesi Somali ile Etiyopya arasında "Somaliland" krizinin çözümü için Türkiye'nin arabuluculuğu ile uzlaşı sağlandı. İki ülke liderleri Ankara'da imzaladıkları ortak bildiri ile Şubat 2025'e kadar teknik müzakerelere başlama kararı aldı.
Türkiye 2011 sonrasında hız kazanan Afrika'ya açılım politikası kapsamında jeopolitik açıdan önemli bir konumdaki Afrika Boynuzuna özel veriyor ve bu nedenle Somali ve Etiyopya ile yakın ilişkileri bulunuyor.
İki ülke arasında sıcak çatışmaya da yol açabilecek gelişme Etiyopya'nın 1 Ocak 2024'te Somali'den 1991'te bağımsızlığını ilan ederek ayrılan ancak uluslararası toplum tarafından tanınmayan Somaliland ile denize ulaşım ve liman kullanımını içeren 50 yıllık bir anlaşma imzalaması olmuştu.
Denize kıyısı olmayan Etiyopya bu anlaşma ile Kızıldeniz'e erişim sağlamayı amaçlarken, Somaliland'i tanıma sözü verdiğine ilişkin haberler ise Somali'nin büyük tepkisini çekmişti. Bu gerginliğin bölge istikrarını da tehlikeye atması üzerine taraflar Türkiye'den yardım talep etmişti.
Görüşmelerde gelinen aşamada iki taraf arasında ortak bir uzlaşıya dün Ankara'da varıldı. Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud ve Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed Ali, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile bir araya gelerek uzlaşıyı açıkladı.
Uzlaşıda neler var?
Ortak bildiride Somali ve Etiyopya "Türkiye'nin kolaylaştırıcılığında en geç Şubat 2025 sonuna kadar iyi niyetle teknik müzakerelere başlamaya ve dört ay içinde sonuçlandırıp imzalamaya karar vermişlerdir" denildi. İki ülkenin bu taahhütlerin uygulanmasına ilişkin her türlü görüş ayrılığını diyalog yoluyla ve gerektiğinde Türkiye'nin desteğiyle barışçıl bir şekilde çözme sözü verdiği belirtildi.
Bildiri ile ayrıca Somali ve Etiyopya birbirlerinin egemenlik, birlik, bağımsızlık ve toprak bütünlüğünün yanı sıra uluslararası hukuk, BM Şartı ve Afrika Birliği Kurucu Antlaşması'nda yer alan ilkelere saygı ve bağlılıklarını teyit etti.
Tarafların "Görüş ayrılıkları ve tartışmalı meselelerden vazgeçip geride bırakarak ortak refah doğrultusunda iş birliği içerisinde kararlılıkla ilerleme konusunda mutabık kaldıklarının" kayda geçirildiği bildiride anlaşmazlık açısından şu kritik cümlelere yer verildi:
"Somali, Etiyopya askerlerinin Afrika Birliği Harekatlarındaki kayıplarını tanır. Taraflar, Somali Federal Cumhuriyeti'nin toprak bütünlüğüne saygı gösterirken Etiyopya'nın denize ve denizden güvenli erişiminden sağlanabilecek çeşitli potansiyel yararları tasdik etmişlerdir."
Bildiride ayrıca şöyle denildi:
"Etiyopya Federal Demokratik Cumhuriyeti'nin, Somali Federal Cumhuriyeti'nin egemen yetkisi altında, denize ve denizden güvenilir, emniyetli ve sürdürülebilir erişimden yararlanmasına olanak tanıyacak sözleşme, kiralama ve benzeri yöntemler de dahil olmak üzere ikili anlaşmalar yoluyla karşılıklı olarak avantajlı ticari düzenlemeleri sonuçlandırmak için yakın bir şekilde birlikte çalışma konusunda mutabık kalmışlardır."
Bildirideki bu maddeler ile bir taraftan Somali'nin toprak bütünlüğü, birliği ve egemenliği BM Şartı'na ve Afrika Birliği Kurucu Antlaşması'na uygun şekilde, uluslararası hukukun ilkeleri çerçevesinde tanınırken, diğer taraftan Etiyopya'nın uluslararası hukuk çerçevesinde ticari anlamda denize çıkışı, Somali Federal Hükümeti'nin egemen olduğu gerçeğinden hareketle garanti altına alınmış oluyor. Böylelikle iki ülkenin de hassas olduğu hususlarda yani Somali'nin toprak bütünlüğü ile Etiyopya'nın denize ulaşım talebi arasında ortak bir noktaya varılmış olundu.
"Ankara Süreci" görüşmeleri nasıl ilerledi?
Ankara'da dün gece açıklanan ortak bildirinin arkasında 7 saat farklı formatlarda süren müzakereler bulunuyor.
Bu kapsamda önce Erdoğan iki liderle ayrı ayrı ikili formatta bir araya gelirken, ardından üçlü görüşme yapıldı. Görüşmelerde Dışişleri Bakanı Hakan Fidan da bulundu.
İki ülke arasında 1 Ocak 2024 tarihinden bu yana yaşanan gerginlikte Ankara devreye tarafların talebiyle Temmuz ayında girmişti. Bu süreçte 1 Temmuz 2024'te düzenlenen ilk tur görüşmelerden sonra 12-13 Ağustos'ta ikinci tur yapılmıştı.
İkinci turun ardından Fidan yaptığı açıklamada "Taraflar arasında bazı temel ilkeler ve spesifik unsurlar üzerinde önemli yakınlaşma sağlandı. Bu bakımdan kayda değer bir ilerleme sağlandı" demişti.
İki tur boyunca Somali ve Etiyopya karşılıklı olarak bir araya gelmemiş, Türk heyeti mekik diplomasisi ile taraflarla ayrı ayrı görüşerek, ortak bir anlayışta uzlaşı sağlamaya çalışmıştı.
Fidan iki kez Ankara'da bir kez de New York'ta bir araya geldiği taraflarla uzlaşı çabasını sürdürürken, 17 Eylül olarak açıklanan üçüncü tur görüşmeler ise yapılmamıştı.
Türkiye'nin Somali ve Etiyopya ile ilişkileri
Afrika'daki etkinliğini artırmakta olan Türkiye'nin 2012'de imzalanan Askeri Eğitim ve İş Birliği Anlaşması ile Somali'de askeri üssü bulunuyor. İki ülke arasında 8 Şubat 2024'te ise "Savunma ve Ekonomik İş Birliği Çerçeve Anlaşması" imzalanmıştı. Bu son anlaşma Türkiye'nin Somali karasularını 10 yıl boyunca korumasını ve deniz kaynaklarının geliştirilmesini hedefliyor.
Türkiye'nin Etiyopya ile de yakın siyasi ve ticari ilişkileri bulunuyor.