Sosyal medyaya yaş sınırı: Ne biliniyor, şirketler ne diyor?

Avustralya 16 yaşından küçüklerin sosyal medya kullanımını yasaklayarak bu alandaki en sert düzenlemeye imza attı. Benzer bir yasak Türkiye'nin de gündeminde.

Avustralya'daki yasa 16 yaşından küçüklerin sosyal medyayı kullanmalarını engelliyor, internet şirketlerine yasağın işlemesi için gerekli önlemleri alma ödevi veriyor. Kabul edilen düzenleme 12 ay sonra yürürlüğe girecek. Bu sürede gerekli önlemleri almayan şirketler 32 milyon dolara kadar para cezası ile karşılaşabilecek.

Kasım ayının ikinci yarısında bin 515 kişinin katılımıyla yapılan YouGov anketine göre Avustralyalıların yüzde 77'si çocuklara sosyal medya yasağını destekliyor.

Başka hangi ülkeler benzer yolda?

Türkiye, Avustralya'dakine benzer bir yasak formülü üzerinde çalışırken diğer birçok ülkede "ebeveyn onayı" gibi alternatifler tartışılıyor.

Norveç 15 yaşın altındakilerin sosyal medyaya erişimini ebeveyn onayına bağlamayı planlıyor. Halihazırda yaş sınırı 13 olarak uygulanıyor.

Fransa'da 15 yaş altındakilerin sosyal medya kullanımını ebeveyn iznine bağlayan bir düzenleme 2023'te yasalaşmıştı ancak teknik zorluklar yüzünden henüz tam olarak uygulanamıyor.

İtalya ebeveyn iznini 14 yaşından küçükler için şart koşuyor. Almanya'da aynı kural 13-16 yaş arası için geçerli ancak pratikte ne derece uygulandığı bilinmiyor.

İspanya, ABD gibi bir dizi ülkede daha benzer adımlar tartışılıyor.

Çin'de 2023 yılında 18 yaşın altındakilerin cep telefonuna erişiminin günde iki saat ile sınırlandırılması teklif edilmişti ancak düzenlemenin akıbetine dair güvenilir bilgi bulunmuyor.

Türkiye nasıl bir yol izleyecek?

Türkiye'de üzerinde çalışılan düzenlemeye ilişkin açıklamayı Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu yaptı. TBMM Genel Kurulu'nda bütçe görüşmeleri sırasındaki sunumunda, "16 yaş altındaki çocuklarımızı sosyal medya ve online oyunların zararlarından korumak için yasal düzenlemeler artık zorunlu hale gelmiştir" diyen Uraloğlu, ilk olarak internet servis sağlayıcıları ve platformların sorumluluklarını artırmayı hedeflediklerini söyledi.

Uraloğlu, geçtiğimiz günlerde katıldığı Habertürk yayınında yaptığı açıklamalarda da "16 yaşın altı disiplin edilmeli, sosyal medya hesabı açamamalılar" dedi. "Yasaklama lafını çok sevmiyorum, düzenleme" diyen Bakan Uraloğlu, sosyal medyanın "cinsiyetsizleştirme, aile yapısının bozulması" gibi "sorunlara" yol açtığını savundu. Bakan, ayrıca küçük yaşlarda bir haberi "sorgulamadan doğru kabul etme" davranışının daha yaygın olduğunu söyledi.

Uraloğlu "Türkiye'de '13 mü olsun' diye de tartışılıyor ama 16 yaş doğrusu. 16 yaşı kriter koyalım. Oyun, sosyal medya platformlarında hesap açamamalarını şart koşacağız" diye konuştu. Ancak Ulaştırma Bakanı henüz "son kararı vermediklerini" de ekledi, hükümet olarak bir uzlaşıya vardıklarında internet şirketlerine "gereğini yapmalarını" söyleyeceklerini ekledi.

Sosyal medyaya kimlikle mi girilecek?

Bireylerin kimlik numaralarının internet şirketleriyle paylaşmak zorunda kalacakları bir tedbiri doğru bulmadıklarını ifade eden Bakan, pratikte 16 yaş yasağının nasıl uygulanacağını tartıştıklarını söyledi.

Sitelere abonelik sırasında yaşın tespitine yönelik bazı sorular sorulabileceğini söyleyen Uraloğlu, ilk etapta yaşı doğru şekilde tespit edilemeyen bir kullanıcının ilerleyen dönemde "yapay zekâ" ile yaşının belirlenip hesabın kapatılmasının bir seçenek olabileceğini anlattı.

Çocukların yüzde kaçı sosyal medyada?

Türkiye'de 16 yaş altında sosyal medya kullanımı oldukça yaygın. Çocuk yaştakilerin sosyal medya kullanımına dair en kapsamlı çalışma Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yapılan ve sonuçları Ekim 2024'te açıklanan Çocuklarda Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması.

Araştırmaya göre Türkiye'de 6-15 yaş grubundakilerin yüzde 91,3'ü internet kullanıyor. İnternet en fazla yüzde 83,9 ile video izlemek için tercih edilirken aynı yaş grubunda sosyal medya kullanma oranı yüzde 66,1.

Çocukların en fazla kullandıkları platform ise yüzde 96,3 ile YouTube. Onu yüzde 41,5 ile Instagram, yüzde 26,2 ile TikTok, yüzde 21,4 ile Snapchat, yüzde 13,6 ile Pinterest, yüzde 9,5 ile Facebook ve yüzde 4,9 ile X (Twitter) izliyor.

Sosyal medya şirketleri ne diyor?

Instagram, Facebook, Whatsapp ve Threads uygulamalarının sahibi Meta şirketi DW Türkçe'nin sorularına verdiği yanıtta, sosyal medyanın gençler için zararlı olduğu iddiasını destekleyecek "bilimsel kanıtlar sunulmadan, aceleyle hareket edildiğini" savundu.

Avustralya'daki yasama sürecinin aceleye getirildiğini aktaran şirket sözcüsü, yasağın nasıl uygulanacağı konusunda platformların yükünü hafifletecek ve ayrı ayrı her bir siteyle veri paylaşma gerekliliğinin önüne geçecek "uygulama mağazasında tespit" gibi modeller üzerinde çalışılmasını önerdi.

Sosyal medya kullanımı üzerine çalışmalar yapan Oxford Internet Institute (OII) araştırmacısı Profesör Andrew Przybylski de DW Türkçe'ye verdiği demeçte, Avustralya'daki yasa hazırlanırken "yeterince titiz davranılmadığını, sonuçlarının ne bilimsel anlamda ne de insan hakları açısından sorgulandığını" söyledi.

Yasağı destekleyecek yeterli bilimsel kanıt bulunmadığını vurgulayan Przybylski, "Her sektör regüle edilebilir ama yasaklar düzenleme değildir" dedi. Przybylski, yasağın uygulamasının zor olacağını, tedbirlerin başarılı veya başarısız olup olmadığının nasıl ölçüleceğinin de belirsiz olduğunu kaydetti.

Neyin sosyal medya olduğu da tartışma konusu. Przybylski, "Mesela ilk zorluk tanımlama. Google Dokümanlar veya YouTube sosyal medya mı?" diye soruyor.

Avustralya'daki yasanın hazırlık aşamasında özellikle eğitim alanında sıkça kullanılan ve Türkiye'de de çocukların en çok rağbet ettiği platform olan YouTube'un istisna tutulabileceği belirtilmişti. Ancak kabul edilen metinde herhangi bir şirketin ismi istisna kapsamında sayılmadı. Google, DW Türkçe'nin sorusuna gönderdiği yanıtta bu durumdan duyduğu hoşnutsuzluğu dile getirdi, "acele" ile çıkarılan yasanın "aileler, çocuklar ve içerik üreticileri için belirsizlik yarattığını" savundu.

 

DW Türkçe'ye engelsiz nasıl erişebilirim?